Ngày 01/7/2025 đã đi vào lịch sử dân tộc, nhưng dư âm của sự kiện này còn đọng lại sâu sắc trong lòng người xứ Quảng. Đó là ngày tỉnh Quảng Nam chính thức sáp nhập vào thành phố Đà Nẵng, khép lại hơn 550 năm một danh xưng đi cùng lịch sử. Hai tiếng “Quảng Nam” – vùng đất của truyền thống hiếu học, văn hóa và nghĩa khí – tuy nay đã lùi về trang ký ức, nhưng vẫn đập nhịp trong từng câu hò khoan, từng giọng nói quê nhà. Tôi đã chứng kiến những phiên họp cuối cùng, khi tấm biển cơ quan lần lượt được tháo xuống; con dấu đỏ được đóng thêm một lần cuối rồi cất vào kho lưu trữ; và đồng nghiệp đứng lặng trước bảng tên địa phương, tên đơn vị mình đã gắn bó hơn nửa đời người. Lời dặn dò “Mai mốt tui ra Đà Nẵng làm nghe!” nghe tưởng nhẹ, mà như có sóng ngầm chảy qua trái tim mình.
Sau ngày sáp nhập, đường phố Tam Kỳ bỗng vắng vẻ lạ thường. Quảng trường 24/3 như trầm tư hơn, không còn nhộn nhịp đông vui như những tháng trước bởi nhiều người đã chuyển đi. Thế nhưng, giữa khoảng thưa vắng ấy, hoa sưa vẫn rụng vàng, tiếng ve vẫn ngân dài, ngọn lửa học trò vẫn âm ỉ trong từng ngôi nhà, từng xóm nhỏ. Dẫu đổi tên, vùng đất này vẫn mãi là nơi “chưa mưa đã thấm”, nơi tiếng ru à ơi của Mẹ neo giữ hồn quê, nơi ánh mắt trẻ thơ lấp lánh niềm tin con chữ; và tấm lòng tận tụy của đội ngũ những người làm công tác khuyến học với sự học của học sinh, sinh viên nghèo vẫn chưa hề ngơi nghỉ.
Không chỉ đường phố vắng lặng, mà ngay trong chính công tác khuyến học, tháng Bảy cũng là tháng của những cuộc chia ly. Hội An, Tam Kỳ, Điện Bàn, Tiên Phước, Đại Lộc, Duy Xuyên… những địa danh đã đi cùng tuổi thanh xuân của biết bao thế hệ cán bộ khuyến học nay không còn trong danh mục hành chính cấp huyện. Các Hội Khuyến học cấp huyện lần lượt giải thể; một số người nghỉ việc, số khác chuyển sang nhiệm vụ mới; những bàn làm việc được thu dọn lần cuối. Có những buổi chiều, cả cơ quan Hội ngồi quanh ấm trà cạn, chỉ nhắc nhớ về những câu chuyện học trò nghèo vượt khó, những suất học bổng đã trao, những giải thưởng khuyến tài đã cấp, những lớp học tình thương cho học sinh khó khăn, vùng sâu vùng xa đã được tổ chức… Không một ai thốt lên hai chữ “kết thúc”, nhưng tất cả đều hiểu rằng một chặng đường đầy gian khó nhưng cũng ngập tràn tâm huyết đã chính thức khép lại. Chính trong khoảng lặng ấy, tình đồng nghiệp càng thêm gắn bó, và ý chí tiếp tục thắp lên ngọn lửa học tập trên quê hương mình càng trở nên bền chặt hơn trong một môi trường mới.
Giữa những ngày đong đầy cảm xúc này, tôi vinh dự được tham gia Đoàn cán bộ làm công tác khuyến học tiêu biểu toàn quốc ra Thủ đô Hà Nội tham dự buổi gặp mặt với Chủ tịch nước Lương Cường tại Phủ Chủ tịch. Trong không khí trang nghiêm của khán phòng, tôi lặng lẽ lắng nghe những câu chuyện từ đồng nghiệp khắp ba miền: chuyện vận động trẻ em nghèo trở lại lớp, gây quỹ khuyến học, khuyến tài từ cộng đồng làng xã, hay xây dựng nên những mô hình học tập hiệu quả nơi rẻo cao và miền biên giới, hải đảo. Ngồi bên tôi là những mái đầu đã bạc – những người bạn đồng hành trọn đời trên hành trình “gieo chữ”, “trồng người”. Khoảnh khắc ấy, tôi chợt nhận ra rằng: hơn năm năm làm công tác khuyến học có lẽ là những năm tháng hạnh phúc nhất của đời mình; bởi sau gần bốn mươi năm đứng lớp, tôi vẫn đang đứng trên một bục giảng khác – một bục giảng được xây đắp từ tình yêu mãnh liệt đối với con chữ và niềm tin sắt son vào sự học.
Ký ức bỗng đưa tôi trở về những năm đầu thập niên 90 của thế kỷ trước, khi tôi còn dạy Toán tại Trường THPT Phan Bội Châu, Tam Kỳ – một mái trường đã gắn bó với biết bao thế hệ học trò Quảng Nam. Gốc phượng già nơi sân trường cũ vẫn lưu giữ tiếng cười ngày tựu trường, cùng những kỷ niệm thầy trò của một thời kỳ gian khó nhưng tràn đầy yêu thương. Thứ Bảy, ngày 30/8 này, nhà trường đã gửi lời mời tôi tham dự Lễ kỷ niệm 45 năm thành lập – thời gian quả thực trôi đi quá đỗi nhanh chóng! Tuổi trẻ tôi đã gửi gắm vào bảng đen, phấn trắng, vào những đêm chong đèn soạn bài; những lớp học sinh nghèo tôi từng giảng dạy nay đã trưởng thành và gặt hái thành công trên khắp mọi nẻo đời. Những ngôi trường tôi từng gắn bó, giảng dạy, đã hiện lên trong trí nhớ với bao kỷ niệm thầy trò như chuỗi thước phim cũ, vừa xa vừa gần, vừa bồi hồi vừa ấm áp giữa dòng chảy đổi thay của thời cuộc.
Một thành phố Đà Nẵng mới đã hình thành, đang hoàn thiện tổ chức bộ máy và chuẩn bị cho việc tổ chức Đại hội Khuyến học cấp xã, cấp thành phố. Đồng thời, các chương trình khuyến tài – tiếp sức đến trường cũng đang được tái khởi động lại dù trong điều kiện ban đầu còn nhiều khó khăn. Thế nhưng, niềm tin của chúng ta vẫn dồi dào. Cánh chim khuyến học vốn quen bay ngược gió; ngọn đèn tri thức vẫn luôn cháy sáng trong đêm tối nhất.
Trong sâu thẳm tâm hồn, tôi hình dung Quảng Nam như mạch nguồn, còn Đà Nẵng là biển lớn. Dòng nước từ mạch nguồn ấy giờ hòa mình vào biển khơi – có thể mặn mà hơn, rộng lớn hơn, nhiều sóng gió nhưng cũng giàu sinh lực hơn. Tên gọi có thể đổi, nhưng mạch chảy của truyền thống thì không hề thay đổi. Từ mạch nguồn ấy, bao đời người xứ Quảng đã gánh gạo nuôi con ăn học, góp lúa mở lớp, hiến đất dựng trường. Tên đất, tên làng có thể thay đổi, nhưng vẫn còn đó những người mẹ tảo tần gánh gạo; những người cha lam lũ mà vẫn chắt chiu cho con học hành; những mái nhà hiếu học đỏ lửa; thầy cô vùng cao, vùng biên giới, hải đảo vẫn bám bản, bám trường làng, “vẫn ôm đàn, dạy các em thơ, bài hát quê hương”...
Dẫu tên đất, tên làng đã khép lại trong trang sử mới, ngọn lửa khuyến học – khuyến tài vẫn cháy bền trong lòng mỗi người con xứ Quảng. Ấy không chỉ là tình yêu con chữ, mà là trách nhiệm nâng bước các thế hệ mai sau để ước mơ học tập được chắp cánh bay xa. Chúng ta – những người làm khuyến học của thành phố Đà Nẵng mới – xin cùng nắm tay, nối dài hành trình ấy bằng niềm tin sắt son và tình quê bền bỉ, để không một học trò nghèo nào bị bỏ lại phía sau, để mỗi ánh mắt trẻ thơ đều được thắp sáng bởi tri thức.
Đường dài khép lại tên quê,
Nhưng tình khuyến học chẳng hề vơi đi.
Dẫu bao biến đổi xuân thì,
Ngọn đèn tri thức mãi vì ngày mai...