TIẾN TRÌNH HIẾN ĐỊNH VỀ VỊ TRÍ, VAI TRÒ CỦA MẶT TRẬN TỔ QUỐC VIỆT NAM

                                   
 Vai trò quan trọng ấy đã sớm được ghi nhận trong văn kiện Đại hội lần thứ VI của Đảng và tiếp tục được khẳng định, nhấn mạnh và làm rõ trong văn kiện Đại hội lần thứ VII, Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội năm 1991, Đại hội lần thứ VIII, IX, X, XI của Đảng và dặc biệt là Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung, phát triển năm 2011).

Sau 50 năm kể từ ngày thành lập, khi đất nước hoàn toàn thống nhất, thể chế hóa chủ trương của Đảng tại Nghị quyết Đại hội lần thứ IV là đưa cả nước bước vào thời kỳ xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc, lần đầu tiên trong lịch sử lập hiến, Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 1980 ghi nhận: “Mặt trận Tổ quốc Việt Nam-bao gồm các chính đảng, Tổng công đoàn Việt Nam, tổ chức liên hiệp nông dân tập thể Việt Nam, Đoàn thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh, Hội liên hiệp phụ nữ Việt Nam và các thành viên khác của Mặt trận - là chỗ dựa vững chắc của Nhà nước” [1]. Với nhiệm vụ quan trọng là phát huy truyền thống đoàn kết toàn dân, tăng cường sự nhất trí về chính trị và tinh thần trong nhân dân, tham gia xây dựng và củng cố chính quyền nhân dân, giáo dục và động viên nhân dân đề cao ý thức làm chủ tập thể, ra sức thi đua xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc.

Từ sau Đại hội lần thứ VI của Đảng, đất nước ta bước sang thời kỳ đổi mới, Đại hội lần thứ VII của Đảng đã thông qua Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (năm 1991), trong đó khẳng định “Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là liên minh chính trị của các đoàn thể nhân dân và cá nhân tiêu biểu của các giai cấp và tầng lớp xã hội, các dân tộc, các tôn giáo có vai trò rất quan trọng trong sự nghiệp đoàn kết toàn dân xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, chăm lo bảo vệ lợi ích của các đoàn viên, hội viên; thực hiện dân chủ và đổi mới xã hội; là cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân”.

Thể chế hóa quan điểm trên, Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 1992 khẳng định rõ hơn: “Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên là cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân. Mặt trận phát huy truyền thống đoàn kết toàn dân, tăng cường sự nhất trí về chính trị và tinh thần trong nhân dân, tham gia xây dựng và củng cố chính quyền nhân dân, cùng Nhà nước chăm lo và bảo vệ lợi ích chính đáng của nhân dân, động viên nhân dân thực hiện quyền làm chủ, nghiêm chỉnh thi hành Hiến pháp và pháp luật, giám sát hoạt động của cơ quan Nhà nước, đại biểu dân cử và cán bộ, viên chức Nhà nước”[2].

Sau gần 10 năm thực hiện, Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 1992 tiếp tục được sửa đổi, bổ sung vào năm 2001 đã xác định rõ hơn về bản chất, vị trí, vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam: “là tổ chức liên minh chính trị, liên hiệp tự nguyện của tổ chức chính trị, các tổ chức chính trị-xã hội, tổ chức xã hội và các cá nhân tiêu biểu trong các giai cấp, các tầng lớp xã hội, các dân tộc, các tôn giáo và người Việt Nam định cư ở nước ngoài.

Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên là cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân. Mặt trận phát huy truyền thống đoàn kết toàn dân, tăng cường sự nhất trí về chính trị và tinh thần trong nhân dân, tham gia xây dựng và củng cố chính quyền nhân dân, cùng Nhà nước chăm lo và bảo vệ lợi ích chính đáng của nhân dân, động viên nhân dân thực hiện quyền làm chủ, nghiêm chỉnh thi hành Hiến pháp và pháp luật, giám sát hoạt động của cơ quan nhà nước, đại biểu dân cử và cán bộ, viên chức nhà nước.”[3]

Nghị quyết Đại hội lần thứ XI của Đảng và Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung, phát triển năm 2011) đã tạo bước ngoặt mới, tiếp tục khẳng định mạnh mẽ: “Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các đoàn thể nhân dân có vai trò rất quan trọng trong sự nghiệp đại đoàn kết toàn dân tộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; đại diện, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của nhân dân, chăm lo lợi ích của các đoàn viên, hội viên; thực hiện dân chủ và xây dựng xã hội lành mạnh; tham gia xây dựng Đảng, Nhà nước. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là một bộ phận của hệ thống chính trị, là cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân”.

Thể chế hóa quan điểm trên, Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam được Quốc hội khóa XIII thông qua năm 2013 (gọi tắt Hiến pháp năm 2013) đã hiến định một cách đầy đủ, toàn diện và rõ ràng về vị trí, vai trò, chức năng của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam: “... là cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân; đại diện, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của Nhân dân; tập hợp, phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc, thực hiện dân chủ, tăng cường đồng thuận xã hội; giám sát, phản biện xã hội; tham gia xây dựng Đảng, Nhà nước, hoạt động đối ngoại nhân dân góp phần xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”[4].

So với những bản Hiến pháp trước đây, Hiến pháp năm 2013 đã hoàn thiện một bước rất căn bản chế định về Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị-xã hội, làm nổi bật và đặt đúng vị thế vốn có, tạo cơ sở pháp lý vững chắc để phát huy mạnh mẽ hơn nữa vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể nhân dân trong đời sống chính trị-xã hội của đất nước trong giai đoạn cách mạng mới. Điều đó thể hiện rõ ở những điểm:

Thứ nhất, về vị trí của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Hiến pháp năm 2013 khẳng định rõ: chỉ có “Mặt trận Tổ quốc Việt Nam... là cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân” không bao gồm “... các tổ chức thành viên” như Hiến pháp năm 1992 đã quy định.

Thứ hai, về vai trò, chức năng của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Hiến pháp năm 2013 xác định rõ và làm nổi bật hơn về vai trò, chức năng đại diện, bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp chính đáng của nhân dân khác với trước đây là “cùng với Nhà nước chăm lo, bảo vệ quyền và lợi ích của nhân dân”. Đồng thời nêu rõ Mặt trận Tổ quốc Việt Nam “thực hiện dân chủ” với tư cách chủ động, trực tiếp chứ không phải gián tiếp “động viên nhân dân thực hiện dân chủ”; bổ sung mới chức năng “tham gia xây dựng Đảng” (Hiến pháp năm 1992 chưa quy định nội dung này) để cùng với nhiệm vụ xây dựng Nhà nước góp phần xây dựng hệ thống chính trị ngày càng trong sạch, vững mạnh, thật sự của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân. Đặc biệt, lần đầu tiên Hiến pháp năm 2013 hiến định chức năng phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể chính trị-xã hội vốn đã được ghi nhận từ rất sớm tại Đại hội Đảng lần thứ X, XI và Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung, phát triển năm 2011) để cùng với vai trò giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tiếp tục được hỗ trợ, bổ sung, phát triển trong thời kỳ mới.

Như vậy, sau hơn 83 năm ra đời và phát triển, lần đầu tiên Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam chính thức ghi nhận một cách đầy đủ vai trò, chức năng, nhiệm vụ hết sức quan trọng của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là “cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân, đại diện, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của Nhân dân; thực hiện dân chủ, tăng cường đồng thuận xã hội; giám sát, phản biện xã hội, tham gia xây dựng Đảng, Nhà nước”. Đây là cơ sở hiến định vững chắc để Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp mạnh dạn đón nhận và từng bước thể hiện rõ vai trò quan trọng của mình trong giai đoạn cách mạng mới. Cụ thể hóa chế định trên, ngày 12/12/2013, Bộ Chính trị ban hành 02 quyết định quan trọng mang tính đột phá đã kịp thời định hướng một cách căn bản và toàn diện hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong tiến trình xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa trong sạch, vững mạnh, thực sự của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân. Đó là Quyết định số 217-QĐ/TW ban hành “Quy chế giám sát, phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể chính trị-xã hội” và Quyết định số 218-QĐ/TW ban hành “Quy định về việc Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các đoàn thể chính trị-xã hội và nhân dân tham gia góp ý xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền”. Đây thật sự là trọng trách lớn và hết sức nặng nề nhưng vô cùng vinh dự và xứng đáng với niềm mong mỏi của nhân dân. Bắt đầu từ nay, vị trí, vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam có được đề cao hay không phụ thuộc rất lớn vào việc chúng ta có đảm nhận và thực hiện tốt Điều 9 Hiến pháp năm 2013 hay không.

Do đó, trong những năm đến, nhiệm vụ trọng tâm, xuyên suốt của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp tỉnh Quảng Nam là tổ chức quán triệt, triển khai sâu rộng và thực hiện đạt kết quả Quy chế, Quy định quan trọng trên theo hướng dẫn của Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tại Thông tri số 28/TT-MTTW-BTT ngày 17/4/2014 và Chỉ thị số 40-CT/TU ngày 27/3/2014 của Tỉnh ủy Quảng Nam gắn với việc thực hiện Nghị quyết Trung ương 4 (khóa XI) “Một số vấn đề cấp bách về xây dựng Đảng hiện nay” và cuộc vận động “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh” trong toàn hệ thống Mặt trận bằng nhiều hình thức phong phú, thiết thực./.